Krótki przewodnik po fizyce

Wzory z głównych działów

Kinematyka

dział mechaniki, który bada ruch ciał bez wnikania w przyczyny tego ruchu. Odpowiada na pytanie: jak ciało się porusza, a nie dlaczego.

1. Ruch jednostajny

Prędkość i współrzędna:

Wzory na średnią prędkość i współrzędną w ruchu jednostajnym

v=St; x=x0 ±v·t
Co oznacza ten wzór?

Wzór opisuje ruch ciała ze stałą prędkością. v to prędkość, równa stosunkowi drogi S do czasu t. Współrzędna x zmienia się jednostajnie, w zależności od początkowego położenia x₀ i prędkości v.

Przemieszczenie:

Wzory na przemieszczenie ciała w ruchu jednostajnym

S=x-x0 =v·t
Co oznacza ten wzór?

Wzór przedstawia drogę przebytą przez ciało w czasie t. Można to obliczyć jako różnicę między końcowymi a początkowymi współrzędnymi (x − x₀) lub jako iloczyn stałej prędkości v i czasu ruchu. Nadaje się tylko do ruchu jednostajnego.

2. Ruch jednostajnie przyspieszony

Przyspieszenie:

Wzór na przyspieszenie jako stosunek zmiany prędkości do interwału czasu

a= Δv Δt = v-v0 t
Co oznacza ten wzór?

Przyspieszenie a pokazuje, jak szybko zmienia się prędkość ciała w danym okresie czasu. Jeśli ciało przyspiesza lub zwalnia jednostajnie, to zmiana prędkości (Δv) jest dzielona przez interwał czasu (Δt), dając przyspieszenie w m/s².

Prędkość:

Wzór na prędkość w ruchu jednostajnie przyspieszonym

v=v0 ±a·t
Co oznacza ten wzór?

Wzór odzwierciedla zmianę prędkości v ciała w czasie. Początkowa prędkość v₀ zwiększa się (lub zmniejsza) o wartość przyspieszenia a, pomnożoną przez czas t. Znak ± zależy od tego, czy ciało przyspiesza, czy zwalnia.

Współrzędna:

Wzór na współrzędną w ruchu jednostajnie przyspieszonym

x=x0 ±v0·t ±a·t22
Co oznacza ten wzór?

Wzór ten określa położenie x ciała w dowolnym momencie czasu podczas ruchu ze stałym przyspieszeniem. Terminy opisują: początkową współrzędną x₀, wkład od początkowej prędkości v₀·t oraz wkład od przyspieszenia, proporcjonalny do kwadratu czasu. Ma zastosowanie przy braku oporu i stałym przyspieszeniu.

3. Swobodny spadek

Prędkość w spadku:

Wzór na prędkość ciała w swobodnym spadku lub ruchu pionowym

v=v0 ±g·t
Co oznacza ten wzór?

Wzór ten opisuje prędkość ciała podczas swobodnego spadku, zaczynając z prędkością początkową v₀, uwzględniając przyspieszenie ziemskie g i czas t. Znak ± zależy od kierunku ruchu: w górę lub w dół.

Wysokość:

Wzór na wysokość w pionowym ruchu ciała z prędkością początkową

h=v0·t ± g·t2 2
Co oznacza ten wzór?

Wzór opisuje, jak zmienia się wysokość ciała podczas ruchu pionowego. Pierwsza część to wkład początkowej prędkości pionowej, druga to wpływ przyspieszenia grawitacyjnego. Znak ± zależy od kierunku ruchu: w górę (malejąca wysokość w czasie) lub w dół (rosnąca wysokość względem początku).

Bez czasu:

Wzór na prędkość ciała w ruchu pionowym bez użycia czasu

v2= v02 ±2g·h
Co oznacza ten wzór?

Wzór pozwala obliczyć prędkość v ciała bez jawnego podawania czasu — poprzez jego prędkość początkową v₀ i wysokość przemieszczenia h. Jest to wygodne, gdy znana jest wysokość spadku, ale czas nie. Znak ± zależy od kierunku: przyspieszenie w kierunku ziemi lub spowolnienie podczas wznoszenia.

4. Rzut ukośny

Rzuty prędkości:

Wzory na poziome i pionowe rzuty prędkości w ruchu rzutem ukośnym

v0x=v0cosα; v0y=v0sinα
Co oznacza ten wzór?

Początkowa prędkość v₀ ciała rzuconego pod kątem α jest rozkładana na dwie składowe: poziomą v₀ₓ i pionową v₀ᵧ. Pozwala to na niezależne traktowanie ruchu wzdłuż osi X i Y, upraszczając obliczenia trajektorii i czasu lotu.

Przemieszczenie poziome:

Wzór na poziome przemieszczenie ciała w ruchu rzutem ukośnym

x=v0x·t
Co oznacza ten wzór?

Wzór opisuje poziomy dystans przebyty podczas ruchu ciała. Ponieważ nie ma przyspieszenia wzdłuż osi X, ruch jest jednostajny, a drogę oblicza się za pomocą klasycznego wzoru — prędkość pomnożona przez czas.

Przemieszczenie pionowe:

Wzór na pionowe przemieszczenie ciała w ruchu rzutem ukośnym

y=v0y·t - g·t2 2
Co oznacza ten wzór?

Wzór ten określa położenie ciała w dowolnym momencie po starcie. Pierwsza część to wznoszenie inercyjne spowodowane początkowym pędem, druga to opadanie spowodowane grawitacją. Razem opisują one paraboliczną trajektorię.

Czas wznoszenia:

Wzór na czas, w jakim ciało osiągnie maksymalną wysokość w ruchu rzutem ukośnym

tmax= v0y g
Co oznacza ten wzór?

Ten wzór pokazuje, jak długo ciało będzie wznosić się, aż osiągnie maksymalną wysokość. W tym punkcie prędkość pionowa staje się zerowa. Im większa początkowa prędkość pionowa, tym dłuższe wznoszenie.

Maksymalna wysokość:

Wzór na maksymalną wysokość ciała wyrzuconego pod kątem do poziomu

Hmax= v0y2 2g = v02 sin2α 2g
Co oznacza ten wzór?

Maksymalna wysokość lotu jest osiągana, gdy prędkość pionowa staje się zerowa. Zależy od początkowej prędkości pionowej i przyspieszenia ziemskiego. Druga wersja wzoru pokazuje zależność od całkowitego początkowego pędu i kąta rzutu.

Zasięg:

Wzór na zasięg ciała wyrzuconego pod kątem do poziomu

L= v02 sin(2α) g
Co oznacza ten wzór?

Ten wzór pokazuje, jak daleko od punktu startu wyląduje ciało. Zależy od prędkości początkowej, kąta rzutu i siły grawitacji. Sinus podwójnego kąta określa optymalny kąt dla maksymalnego zasięgu — 45°, przy zachowaniu wszystkich innych warunków.

5. Ruch po okręgu

Częstotliwość i łuk:

Wzory na częstotliwość oscylacji i długość łuku okręgu

ν=1T; S=Δφ·R
Co oznacza ten wzór?

Częstotliwość ν to liczba obrotów na sekundę, odwrotnie proporcjonalna do okresu T jednego obrotu. Wzór na łuk S pokazuje drogę przebytą przez obracające się ciało jako iloczyn kąta obrotu Δφ (w radianach) i promienia okręgu R.

Przemieszczenie kątowe:

Wzór na przemieszczenie kątowe ciała w ruchu po okręgu

Δφ= φ2- φ1
Co oznacza ten wzór?

Przemieszczenie kątowe Δφ pokazuje kąt, o jaki obróciło się ciało podczas ruchu po okręgu. Jest to różnica między końcowymi a początkowymi wartościami kąta, mierzone w radianach.

Prędkość kątowa:

Wzory na prędkość kątową w obrotowym ruchu ciała

ω= Δφt= 2πT= 2πν
Co oznacza ten wzór?

Prędkość kątowa ω mierzy, jak szybko ciało obraca się wokół osi. Pokazuje, ile radianów ciało obraca się na jednostkę czasu. Wszystkie trzy formy są równoważne i ujawniają związek między przemieszczeniem kątowym, okresem i częstotliwością obrotu.

Prędkość liniowa:

Wzory na prędkość liniową w ruchu prostoliniowym i obrotowym

v= St= Δφ·Rt= ω·R
Co oznacza ten wzór?

Prędkość liniowa v pokazuje, jak szybko ciało porusza się po torze kołowym. Może być wyrażona przez drogę w czasie, przez przemieszczenie kątowe lub bezpośrednio przez prędkość kątową i promień. Wzór łączy ruchy obrotowe i prostoliniowe.

Przyspieszenie dośrodkowe:

Wzory na przyspieszenie dośrodkowe w ruchu po okręgu

ac= v2R= ω2·R
Co oznacza ten wzór?

Przyspieszenie dośrodkowe jest skierowane w stronę środka obrotu i jest niezbędne do utrzymania ruchu po torze kołowym. Zależy od kwadratu prędkości (liniowej lub kątowej) i jest odwrotnie proporcjonalne do promienia.

Przyspieszenie kątowe:

Wzór na przyspieszenie kątowe jako stosunek zmiany prędkości kątowej do interwału czasu

ε= ΔωΔt
Co oznacza ten wzór?

Przyspieszenie kątowe ε opisuje, jak szybko zmienia się prędkość kątowa obracającego się ciała. Jest ono analogiczne do przyspieszenia liniowego, ale w kontekście ruchu obrotowego — i zależy od zmiany prędkości kątowej w określonym przedziale czasu.

Przyspieszenie styczne:

Wzór na przyspieszenie styczne w obrotowym ruchu ciała

aτ=ε·R
Co oznacza ten wzór?

Przyspieszenie styczne aτ jest odpowiedzialne za zmianę prędkości liniowej ciała poruszającego się po okręgu. Występuje, gdy prędkość kątowa zmienia się w czasie (istnieje przyspieszenie kątowe ε). To przyspieszenie działa wzdłuż stycznej do toru.